امروزه ماشین آلات نقش مهمی در چگونگی اجرا، هزینه و سرعت تکمیل پروژه های عمرانی ایفا می نمایند. حضور ماشین آلات پیشرفته و با قابلیت های بالا در صنعت ساخت زمینه را برای طراحی و اجرای طرح های بزرگ فراهم می سازد. چگونگی تملک و بهره برداری از ماشین آلات سهم عمده ای در افزایش یا کاهش هزینه های تمام شده یک طرح دارد.

مسئله ای که همواره در مقابل پیمانکاری که قصد اجرای یک پروژه را دارد، قرار می گیرد انتخاب مناسبترین تجهیزات و لوازم و ماشین آلات ساختمانی است. این پیمانکار می بایست سرمایه هایی را که برای تجهیز کارگاه و انجام کار هزینه می نماید به طوری تعیین نماید که علاوه بر برگشت سرمایه در طول عمر مفید تجهیزات، سودی را نیز ایجاد نماید. یک پیمانکار برای تجهیزات و ماشین آلات ساختمانی پولی را پرداخت نمی نماید بلکه این تجهیزات بایستی با درآمدی که برای پیمانکار ایجاد می نمایند، علاوه بر هزینه های خود سودی را نیز عاید گردانند. تجهیزات نبایستی خریداری شوند مگر اینکه از قبل حساب شود که این تجهیزات قادر به بازپرداخت هزینه های خود به اضافه سود معقول باشند.

یک پیمانکار نمی تواند تمام ماشین آلات یا تجهیزات لازم برای کاری را که انجام می دهد خریداری نماید. ابتدا باید دید که چه نوع ماشین آلات یا تجهیزاتی با چه اندازه هایی بیشترین تناسب را با کار مورد پیمان دارند. ولی این اطلاعات نیز به تنهایی توجیه کننده خرید این ماشین آلات نمی باشد. شاید پروژه مورد پیمان آنقدر بزرگ نباشد که بتواند هزینه های خرید تجهیزات در نظر گرفته شده را بازپرداخت نماید و ارزش بازیافتنی این ماشین آلات در پایان کار پروژه نتوانند کسری هزینه های به عمل آمده را جبران نمایند. به عبارت دیگر ممکن است قسمتی از هزینه های خرید از محل انجام کار بازگشت داده شود و از فروش تجهیزات نیمه مصرف شده و یا اسقاطی بتوان بقیه هزینه ها به اضافه سود معقول را به دست آورد. نکته اینجاست که ممکن است در پایان پروژه قیمت مناسبی سود برای فروش باقیمانده ماشین آلات و تجهیزات از طرف خریداران ارائه نگردد.

این امکان وجود دارد و بعضی مواقع پیش می آِید که یک پیمانکار صاحب ماشین آلات بصورت بیکار در شرایط فعلی باشد که از نظر کار مورد نظر خیلی هم مطلوب نباشند اما در نظر گرفتن اینکه این تجهیزات دارای هزینه های استهلاک سنگین بوده و نامطمئنی هایی برای استفاده از آنها در پروژه های بعدی وجود دارد به این نتیجه می رسیم که نگهداری و هزینه استهلاک این قبیل تجهیزات ممکن است گرانتر از تجهیزات تمام شود که جدیداً و برای کار معین خریداری می شوند.

 هر زمان که یک واحد تجهیزاتی مطمئناً بتواند با کاری که به انجام می رساند هزینه های خود را بپردازد و سود معقولی نیز ایجاد نماید، خرید آن موکداً توصیه می گردد. مثلاً اگر یک واحد تجهیزاتی به مبلغ 25 هزار واحد خریداری شود و بتواند 50 هزار واحد در ارتباط با پروژه ای عایدی ایجاد کند بدون در نظر گرفتن اینکه این ماشین در پروژه دیگری بکار گرفته شود و یا اینکه ارزش بازیافتنی آن با قیمت معقول وجود داشته باشد یا نه، پیمانکار بایستی بلافاصله برای خرید آن اقدام نماید.

لذا پیمانکار در کارگاه جهت اجرای پروژه، همواره سه راه جهت انتخاب ماشین آلات به لحاظ مالکیت یا عدم آن، در پیش رو دارد:

الف) خرید ماشین آلات و در تملک داشتن آنها

ب) اجاره ماشین آلات برای تعداد ساعت مورد نیاز

ج) اجاره به شرط تملیک ماشین آلات

همانطور که در مطلب فوق بیان گردید پیمانکاران پس از بررسی اقتصادی دقیق باید اقدام به خرید ماشین آلات نمایند. اینکه چه ماشینی و چه نوعی از آن برای اجرای طرح مورد نظر لازم است و یا اینکه در پروژه های دیگر قابل بکارگیری است یا خیر، حتماً باید بررسی شود و تمامی گزینه ها و متغیرهای موجود در نظر گرفته شود و سپس اقدام به خرید ماشین آلات نماید.

چون مقرون به صرفه بودن در یک پروژه امری نسبی است لذا باید برای هر ماشین یا تجهیزاتی هر سه حالت بررسی و مقایسه و سپس بهترین گزینه اختیار شود.

در الگوی اجاره تجهیزات با حق انتخاب برای خرید می توان تجهیزات را با قیمت متداول با این حق انتخاب اجاره کرد که بعداً چنانچه پیمانکار علاقه مند بود آن را خریداری نماید. در زمان خرید قسمت معینی از اجاره پرداخت شده قبلی به عنوان قسمتی از هزینه خرید تجهیزات در نظر گرفته می شود. توافق اولیه ممکن است به این صورت باشد که در صورت خرید، 90 درصد اجاره های پرداختی برای خرید منظور می گردد.

روش های مطرح شده هر کدام معایب و محاسنی دارند که باید قبل از تصمیم گیری مورد بررسی قرار گیرند. اگر هزینه تنها عامل مورد نظر باشد یک تحلیل اقتصادی هزینه با هر کدام از روش ها جوابگو خواهد بود. اگر عوامل دیگر مد نظر است باید مورد ارزیابی قرار گیرد و سپس در هزینه جهت کمک به تصمیم گیری منظور نمود.

در ادامه مزایا و معیاب روش خرید ماشین آلات ارائه می شود.

مزایای خرید ماشین آلات

در طرح های بزرگ عمرانی معمولاً خرید بعضی ماشین آلات از نظر اقتصادی توجیه پذیر است. در خرید و تملک ماشین آلات باید عوامل زیر مد نظر مجریان قرار گیرد:

1. حجم عملیات مورد انتظار از ماشین و همچنین موجود در طرح و زمان اجرای آن
2. عمر مفید ماشین و کارایی آن
3. هزینه خرید و استهلاک ماشین
4. قیمت نگهداری ماشین

مزایای خرید ماشین آلات در مقایسه با اجاره کردن تجهیزات به طور اختصار عبارتند از:

1. در صورتی که ماشین آلات به حد کافی مورد استفاده قرار گیرند، خرید اقتصادی تر است
2. دسترسی به آنها در هنگام نیاز آسانتر است
3. نگهداری و دقت بیشتر به علت تملک باعث می شود ماشین آلات خریداری شده در وضعیت مکانیکی بهتر نگهداری شوند و بازدهی بهتری خواهند داشت.

معایب خرید ماشین آلات

مهمترین معایب تملک ماشین آلات به اختصار عبارتند از:

1. خریداری ماشین آلات نیازمند سرمایه و اعتبار اولیه زیادی است که این سرمایه ممکن است در هدف دیگری مورد نیاز باشد یا بازدهی بیشتری داشته باشد.
2. دارا بودن ماشین آلات ممکن است پیمانکار را به ادامه استفاده از ماشین آلات قدیمی تشویق نماید درصورتیکه ممکن است ماشین آلات و تجهیزات بروز و جدیدتری در بازار موجود باشد.
3. بعضی از ماشین آلات که دارای کاربردی خاص هستند پیمانکار را به ادامه فعالیت تنها در آن حوزه کاری خاص هدایت می کنند درصورتیکه کارهای دیگری که نیاز به بکارگیری ماشین آلات دیگری دارند ممکن است دارای سود سرشاری باشند.
4. دارا بودن ماشین آلات باعث اصرار مالک به استفاده از ماشین آلات بیشتر از عمر اقتصادی آنها می گردد در نتیجه کارایی ماشین آلات کاهش و هزینه نگهداری افزایش می یابد.